Ticaret Bakanı Mehmet Muş’un kaleminden; serbest bölgelerde sağlanan teşvikler ve avantajları, bölgelerdeki yabancı yatırımlar ve İzmir Bergama’da kurulan yeni serbest bölge ve BASBAŞ hakkında detaylı bilgiler…
Serbest Bölgelerin Genel Görünümü
Bildiğiniz üzere serbest bölgeler; ülkede geçerli ticari, mali ve iktisadi alanlara ilişkin hukuki ve idari düzenlemelerin uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı, sınai ve ticari faaliyetler için daha geniş teşviklerin tanındığı ve fiziki olarak ülkenin diğer kısımlarından ayrılan yerlerdir.
1985 yılından beri faaliyette bulunan ve ülkemizin dış ticaret politikaları çerçevesinde yönetilen ve planlı yatırım alanları olan serbest bölgelerimiz ile ihracata yönelik yatırım ve üretimi teşvik etmeyi, doğrudan yabancı yatırımları ve teknoloji girişini hızlandırmayı, işletmeleri ihracata yönlendirmeyi ve uluslararası ticareti geliştirmeyi amaçlıyoruz.
Serbest bölgeler, ülkeye yabancı sermaye ve teknolojilerin getirilmesine imkân sağlayacak uygun zemin yaratılması ve sanayicinin ihtiyaç duyduğu bazı hammadde ve ara malların kolaylıkla, istenilen miktarda ve zaman kaybı olmadan temin edilebilmesinin sağlanması noktasında önemli işlevlere sahiptir. Ayrıca, sağlanan teşvik ve avantajlarla düşük maliyetli mal üretimi ve ihracı, Türkiye dışından gelen malların transit olarak diğer ülkelere satımı, yeni istihdam olanaklarının yaratılması ve Türk ihraç ürünlerinin ihracatını kolaylaştırmak ve hızlandırmak bakımından bir basamak olması işlevleri de görmektedir.
Bu iki fonksiyon birlikte değerlendirildiğinde serbest bölgelerin ülkemiz ekonomisi için çok önemli olan iki konuya da katkı verdiği açıkça görülmektedir. Serbest bölgeler hem ülkemizin ihtiyaç duyduğu yabancı yatırımların çekilmesi noktasında teşvik edici olmakta, hem de büyümemizin anahtarı ve lokomotifi olan ihracatı hızlandırmakta ve artırmaktadır.
Ülkemizde ilk olarak 1985 yılında Mersin ve Antalya Serbest Bölgeleri kuruldu. Takip eden yıllarda sırasıyla Ege, İstanbul İhtisas, Trabzon, İstanbul Trakya, Adana-Yumurtalık, İstanbul Endüstri ve Ticaret, Samsun, Avrupa, Rize, Kayseri, İzmir, Gaziantep, TÜBİTAK MAM, Denizli, Bursa ve Kocaeli Serbest Bölgeleri kuruldu. Son olarak İzmir’in Bergama ilçesinde Batı Anadolu Serbest Bölgesi kurulmasına ilişkin Kararımızı, Sayın Cumhurbaşkanımızın tensipleriyle 8 Eylül 2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımladık.
Serbest Bölgelerde Sağlanan Teşvikler Ve Avantajlar
Serbest bölgeler bünyesinde faaliyet gösteren firmalara pek çok teşvik ve avantajlar sağlıyoruz. Örneğin, üretim konulu Faaliyet Ruhsatı kapsamında faaliyet gösteren serbest bölge kullanıcılarının imal ettikleri ürünlerin satışından elde ettikleri kazançlarını Gelir veya Kurumlar Vergisi’nden istisna tutuyoruz. Serbest bölgelerde üretilen ürünlerin FOB bedelinin en az yüzde 85’ini yurtdışına ihraç eden kullanıcıların istihdam ettikleri personele ödedikleri ücretler de gelir vergisinden müstesna tutuluyor. Aynı şekilde serbest bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır.
Türkiye’den serbest bölgeye yapılan mal ve hizmet satışı ihracat sayıldığından, söz konusu mallar ve hizmetler aynı zamanda katma değer vergisinden de muaftır. Serbest bölgede elde edilen kâr ve iratlar Türkiye dahil istenilen herhangi bir ülkeye, kambiyo mevzuatına uygun olarak, vergilendirilmeden serbestçe transfer edilebiliyor. Serbest bölgelere giren mallar gümrük vergisinden muaf, ayrıca kabul kredili ithalatlarda uygulanan yüzde 3 oranındaki KKDF de serbest bölge içinde uygulanmaz. Son olarak serbest bölgelerde elektrik ve yakıt KDV’den muaf olduğu için, ucuz enerji kullanımı mümkün ve bölgelerde bürokrasiyi en aza indirgemiş durumdayız.
Serbest Bölgelerin Rakamsal Görünümü
Toplamda 24 bin dönüm arazi üzerine kurulu olan 18 serbest bölgemizdeki toplam ticaret hacmi, 2020 yılında 22 milyar dolar olarak kaydedildi. Serbest bölgelerde faaliyet gösteren firmaların ihracatı ise söz konusu dönemde 7,7 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti. Ocak-Eylül 2021 döneminde, Ege, Mersin, Avrupa, İstanbul Endüstri ve Ticaret ve Bursa serbest bölgelerimiz en yüksek ticaret hacmine sahip ilk beş serbest bölgemiz oldular. Aynı dönemde, serbest bölgelerde toplam ticaret hacmi bir önceki yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 22,7 oranında artışla 17,8 milyar dolar; ihracat ise yüzde 28,9 oranında artışla 7,1 milyar dolar olmuştur.
Serbest Bölgelerimiz aynı zamanda önemli istihdam merkezlerimizdir. Eylül 2021 sonu itibariyle, serbest bölgelerde istihdam edilenlerin sayısı 83 bin 422 olmuştur. Burada da en yüksek istihdamı 21 bin 48 kişi ile Ege Serbest Bölgesinin gerçekleştirdiğini görüyoruz.
Yabancı Yatırımlar Ekseninde Serbest Bölgeler
Bahsettiğim üzere, ülkemizde ihracata dönük üretim odaklı altyapı yatırımlarının gerçekleştirilmesinde oldukça önemli bir rol üstlenen serbest bölgelerimiz, aynı zamanda yabancı yatırımcıların ülkemize çekilmesi noktasında da önemli politika araçlarımızdan birisidir. 1985-2020 yıllarında kümülatif olarak, bölgelerdeki işletici şirketler ve yatırımcı firmalar tarafından 6,6 milyar ABD Doları yatırım yapılmış olup, bu rakamın 2,7 milyar doları yabancı yatırımdır.
Ege Serbest Bölgesi, yabancı yatırımların en çok tercih ettiği serbest bölgelerin başında geliyor. Bölgede, havacılık, otomotiv, elektrik-elektronik ve tekstil sektöründe dünya çapında oyuncu diyebileceğimiz firmaların yatırımları var. Biz serbest bölgelerin bu yabancı yatırım çekme konusundaki rolünü de artırmak istiyor, adımlarımızı bu doğrultuda atıyoruz.
İhtisas Serbest Bölgeleri
Serbest bölge uygulamaları tüm dünyada bir değişimden geçiyor. Biz de dünyadaki serbest bölge uygulamalarındaki değişime paralel olarak, ülkemizde de serbest bölge modelinden beklentilerimizi zamanla revize ediyoruz. Bu revizyonlarımız arasında öne çıkan bir adım, Bakanlığımızca hayata geçirilen İhtisas Serbest Bölgeleri Projesi’dir. Döviz kazandırıcı hizmet sektörleri ile AR-GE yoğun, yüksek teknolojili veya katma değeri yüksek mal üretimine yönelik sektörlerin uluslararası rekabet gücünün geliştirilmesi ve ihracatının ve hizmet gelirlerinin artırılması amaçlarıyla bu adımı hayata geçirdik. Söz konusu projenin ilk adımı olarak 20/02/2020 tarihli ve 2117 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile İstanbul Atatürk Havalimanı Serbest Bölgesi, İstanbul İhtisas Serbest Bölgesi olarak ilan edildi.
İhtisas serbest bölgelerinde faaliyet gösteren firmalar için mevcut desteklerin yanında kira, istihdam, faiz ve kâr payı unsurlarına yönelik ilave destek mekanizmaları sağladık. Bugüne kadar bu kapsamda 56 yeni firmaya Faaliyet Ruhsatı düzenledik. Bunun artarak devam edeceğine inancım tamdır.
İhtisas serbest bölgelerindeki desteklerimizden biraz daha detaylı bahsetmekte fayda görüyorum. 2635 sayılı İhtisas Serbest Bölgelerinde Sağlanacak Destekler Hakkında Karar kapsamında, ihtisas serbest bölgelerinde faaliyet gösteren kullanıcıların istihdam ettikleri en fazla 10 (on) nitelikli personelin aylık ücretleri, yüzde 50 oranında DFİF’ten karşılanacak. Tabii burada personel başına aylık en fazla 1.250 ABD doları ve yıllık en fazla 15 bin ABD doları olması şartı var. Ayrıca firmalarımızın kira harcamaları, yüzde 50 oranında ve yıllık en fazla 75 bin ABD dolarına kadar yine aynı fondan desteklenecek. Bu destekleri 5 yıl süresince uygulayacağız.
Bunların yanında, ihtisas serbest bölgeleri kurucu ve işletici şirketlerinin kullanacakları 10 milyon ABD Dolarına kadar olan kredilerin faiz giderlerinin yüzde 50’si yine DFİF’ten karşılanıyor. Bunlara ek olarak, 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar kapsamında İhtisas Serbest Bölgelerinde gerçekleştirilecek yazılım ve bilişim ürünleri üretimi yatırımları “Öncelikli Yatırım Konuları” arasına alınarak, bu yatırımlara 5. Bölge desteklerinden yararlanma imkânı da getirdik.
Serbest bölgelerden ihracatta yüksek teknolojili imalat sanayi ürünlerinin payının artırılmasına büyük önem ve öncelik veriyoruz. Bu pay 2021’in Ocak-Eylül döneminde yüzde 6,7 olarak kaydedilmiştir. Geçtiğimiz yıl hayata geçirdiğimiz ihtisas serbest bölgeleri projesinin ilk adımı olan İstanbul İhtisas Serbest Bölgesinin ilan edilmesiyle birlikte bu rakamların çok daha yüksek seviyelere ulaşmasını bekliyoruz. Buradan tüm yatırımcıları ihtisas serbest bölgelerimizi keşfetmeye ve bu bölgelerimize yatırım yapmaya davet ediyorum.
İzmir Bergama’da Kurulan Yeni Serbest Bölge: BASBAŞ
Son olarak, yakın tarihli bir gelişmeden de bahsetmek isterim. 8 Eylül 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4482 sayılı Batı Anadolu Serbest Bölgesi Kurulmasına Dair Karar ile, İzmir İli, Bergama İlçesinde bulunan 2.362.672 m2 büyüklüğündeki arazi serbest bölge olarak tespit edildi. Ayrıca BASBAŞ-Batı Anadolu Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi Anonim Şirketi 30 yıl süreyle serbest bölgeyi kurup işletmekle yetkilendirildi.
Bu bölgenin seçilmesinin özel sebepleri var. Proje aşamasında olan Aliağa – Çandarlı – Bergama – Soma ve Çandarlı Limanı demiryolu bağlantı hattının, Batı Anadolu Serbest Bölgesi olarak tespit edilen arazinin hemen yanından geçecek olması nedeniyle, bölgenin lojistik açıdan son derece avantajlı bir konumda ve yabancı yatırım çekme konusunda büyük potansiyele sahip olduğunu değerlendiriyoruz.
Bölgenin, faaliyete geçmesiyle, 20 yıl içinde, 4 milyar ABD Doları ticaret hacmine ulaşması ve yaklaşık 20 bin kişiye istihdam sağlaması; bu suretle, işsizliğin yüksek olduğu Bergama ve Kınık bölgesinin ekonomisini canlandırmasını öngörüyoruz. Ayrıca Bölgemiz sürdürülebilir yatırım ve ihracat perspektifinde ülkemizin ekonomik kalkınma sürecine önemli katkı sağlanmış olacak.