Dengeleri Değiştirecek Yeni Güç: Nadir Toprak Elementleri: Eskişehir’in Beylikova ilçesinde bulunan nadir toprak elementlerinin işlenip ekonomiye kazandırılması için çalışmalar devam ediyor. Başta savunma sanayi olmak üzere her türlü teknolojik ürünün olmazsa olmazı olan nadir toprak elementlerinin keşfi ile Türkiye, Çin’den sonra kıyasıya sürecek olan küresel rekabette yerini alacak.
Teknolojiye ve yenilenebilir enerji kullanımının arttığı dünya genelinde rekabeti artıracak yeni bir alan ortaya çıkmaya başladı. Doğada nadir olarak bulunan ve işleme maliyeti diğer elementlere göre nispeten daha fazla olan Nadir Toprak Elementleri. Birçok alanda karşımıza çıkan ve teknolojinin olmazsa olmazlarından olan bu Nadir Toprak Elementleri (NTE), küresel pazarlarda rekabet elde etmek isteyen ülkelerin odak noktası haline geldi.
Dünya Devleri İle Rekabet
Ülkelerin ve endüstrilerin çoğu bu Nadir Toprak Elementi (NTE) üretiminin yüzde 95’ini elinde bulunduran Çin’e bağımlı. 2019 yılında Çin-ABD gerilimlerinde dahi bu elementlerin tehdit unsuru olarak kullanılması da NTE’nin önemini ortaya koyarken Çin bu alanda tekel sayılabilecek bir güç barındırıyor ve aynı hacimde bir tedarikçi de bulunamıyor. Atom numaraları 57 – 71 aralığında bulunan ve doğada sık karşılaşılmamasından dolayı ‘nadir toprak elementleri’ adını alan elementlerden 17’si, geçtiğimiz yıl Eskişehir’in Beylikova ilçesinde maden arama çalışmaları sırasında keşfedildi. NTE işlemesinde ve ticaretinde söz sahibi yıllık 800 milyon ton rezervi olan Çin’in yanında Türkiye de 694 bin tonluk rezervi ile küresel rekabette yerini alması bekleniyor. 18 Nisan’da açılışı gerçekleştirilen Beylikova Florit Barit ve Nadir Toprak Elementleri İşletmeleri’nden 7’sinin tesiste işlenmesi hedefleniyor.
Hedef 10 Bin ton Üretim
Beylikova maden sahasında ekonomik değeri yüksek çok fazla madenin bulunduğunu vurgulayan Eti Maden Teknoloji Geliştirme Dairesi Başkanı Derya Maraşlıoğlu, nadir toprak elementleri ile birlikte barit, florit gibi Nadir Toprak Oksitleri (NTO) adı verilen diğer maden ürünlerinin ekonomiye kazandırılması için çalışmalar yaptıklarını ifade etti. Maraşlıoğlu, pilot tesiste yapılan laboratuvar çalışmalarının sonuçlarına göre endüstriyel tesislerde işlemelere başlanacak parametleri belirleyeceklerini ifade etti. Maraşlıoğlu, “”Pilot tesisteki çalışmalarımızı bunların kazanımına yönelik tasarladık. Bu aşamadan sonra da asıl endüstriyel tesis için çalışmalarımızı yapacağız. Endüstriyel tesis için bir hedefimiz var. Onu gerçekleştirmek için de belli parametreleri elde etmemiz gerekiyor. Pilot tesiste proses çalışacağız, eksiklerini, artılarını belirleyeceğiz” diye konuştu. Maraşlıoğlu, çıkarılacak cevherlerin Türkiye’de ilk defa üretimi gerçekleştirileceğini ve bunun için yapılacak AR-GE çalışmaları ile yıllık 1200 ton cevherin işlemeyi planladıklarını dile getirdi. Maraşlıoğlu, pilot tesisten sonraki evrede hedefin 10 bin ton nadir toprak oksit üretecek endüstriyel tesisi kurmak olduğunu ifade etti. Maraşlıoğlu, Eskişehir’de Beylikova’nın yanı sıra Sivirihisar- Kızılcaören bölgesi ağırlıklı olmak üzere Manisa- Turgutlu, Malatya- Darende ve Samsun- Bafra’da NTE arama çalışmalarının devam ettiğini belirterek yer altı kaynaklarının ekonomiye kazandırılacağını söyledi.
Stratejik Kullanım Alanları
Tüm dünyada olduğu gibi kritik ve stratejik öneme sahip NTE’lerin, ulusal bir tedarik zinciri kurulması ve yüksek teknolojik ürünlerin milli ekonomiye kazandırılması ciddi önem arz etmektedir. Dünya genelinde nadir cevher işlemenin küresel rekabette yeni bir alan açtığına işaret ettiğini aktaran Eti Maden Genel Müdürü Serkan Keleşer, Türkiye’de bulunan maden sahasının öneminden bahsetti. Yaklaşık 800 milyon tonluk rezerve sahip Çin’deki Bayan Obo sahasından sonra 694 milyon ton nadir toprak elementi rezerviyle 2. sırada Beylikova sahasının bulunduğunu ifade eden Keleşer, “Beylkiova Maden sahasının keşfi 1950’li yıllara dayanıyor. Burada maden ürünü arama çalışmalarında 2011-2017 yılları arasında yaklaşık 125 bin metre sondaj yapılıp 60 bin numune alındı. 2017 yılından sonra Hacettepe Üniversitesi söz konusu numunelerle sahanın rezervini tespit etti. Dünyada nadir toprak elementlerinin öneminin giderek artmaya devam ediyor. Burada çıkartılan cevherlerin kullanım alanlarının da stratejik önemi bulunuyor” dedi.
Talep Her Zaman Yukarı Yönlüdür
Keleşer, nadir toprak elementlerinin kullanıldığı alanlarda yerini tutabilecek başka element olmadığına işaret ederek, kullanım alanlarının stratejik olduğunu aktardı. Keleşer, Nadir toprak elementi piyasasında talebin her geçen gün arttığını ifade ederek, “Nadir toprak elementi piyasasındaki talep her geçen gün teknolojilerin gelişmesiyle yukarıya doğru çıkıyor. Bu talebi karşılayan ülkelerin dünyada sayısı sınırlı. Bu durumda sahanın önemi daha da artmış oluyor. Bu alanda ciddi bir rekabetin olduğu bazen parasını verseniz de alamayacağınız ürünlerden bahsediyoruz. Öyle olunca da bizim sahamızın önemi, ülkemizin stratejik pozisyonu açısından da önem arz ediyor” ifadelerini kullandı.
Savunma Sanayisinin Kilometre Taşı
Nadir Toprak Elementlerinin (NTE) hemen hemen her türlü teknolojik cihazın içeriğinde bulunmak üzere özellikle savunma sanayisinde stratejik önemi bulunuyor. Günümüzde hedeflerin işaretlenmesi için lazer üretiminde, hassas güdümlü mühimmatlarda, askeri iletişim sistemlerinde, elektronik harp teçhizatlarında, radar sistemlerinde, görev bilgisayarlarında, yüksek tork ve yüksek verimli elektrik motorlarında mıknatıslar kullanılmakta, İHA ve SİHA üretiminde ve lazer silah sistemleri üretiminin yanı sıra uydu ve haberleşme, havacılık ve uzay araç parçaları, petrol katalizörü, tıp alanında kullanılan cihazlar ve ileri teknoloji cihazların üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Nadir toprak mıknatısları son derece güçlüdür ve bazıları yüksek sıcaklıklarda dahi manyetik gücünü muhafaza ederler ve bu onları savunma ve havacılık uygulamaları için kritik öneme sahiptir. Bu nadir elementler özellikle son yıllarda kullanımı artmaya başlayan hibrit ve elektrikli otomobillerin bataryalarında, rüzgâr türbinlerinde, güneş enerjisi panellerinde ve birçok temiz enerji teknolojisinde karşımıza çıkıyor. NTE’ler yüksek enerji fiziği alanlarında, nükleer santrallerde, ayrıca kimyasal işlemlere dayalı endüstriyel ürün elde edilmesinde ve savunma sanayisi için vazgeçilmez bileşenler olduğunu gösteriyor.