Prof. D. Metin Duyar
Türkiye, kişi başına düşen yıllık kullanılabilir su miktarı açısından 1.300 m³ civarında bir seviyede. Bu rakam, Birleşmiş Milletler’in “su stresi” tanımı olan 1.700 m³’ün oldukça altında. Üstelik iklim değişikliğinin etkileri, kuraklık ve nüfus artışı, Türkiye’yi gelecekte “su fakiri ülke” kategorisine sokma riski taşıyor. Bu tablo, sanayinin suya bakışını kökten değiştirmek zorunda bırakıyor. Artık mesele yalnızca üretim yapmak değil; az kaynakla daha verimli, daha sürdürülebilir ve daha rekabetçi üretim yapmak.
Sanayide su verimliliği, çevresel bir duyarlılık olmanın ötesinde, stratejik bir zorunluluktur. Su verimliliğini hayata geçiren işletmeler yalnızca maliyetlerini azaltmıyor, aynı zamanda ihracat pazarlarında rekabet avantajı kazanıyor, karbon ayak izini küçültüyor ve geleceğin sürdürülebilirlik normlarına uyum sağlıyor.
Sanayide Su kullanımının mevcut tablosu
Sanayide kullanılan suyu dört ana başlık altında toplamak mümkündür:
- Proses suyu: Ham madde işleme ve üretimde doğrudan kullanılan sudur. Tekstil sektöründe boyama, yıkama ve apre işlemleri için büyük miktarlarda proses suyuna ihtiyaç vardır. 1 kilogram kumaşın işlenmesi için ortalama 100–150 litre su kullanılmaktadır.
- Soğutma suyu: Enerji santralleri, metal işleme tesisleri ve rafinerilerde en yoğun kullanılan su tipidir. Türkiye’de sanayide kullanılan suyun %60’tan fazlası soğutma amaçlıdır.
- Temizlik ve hijyen amaçlı su: Özellikle gıda sektöründe kritik bir kullanım alanıdır. 1 litre içeceğin üretilmesi için ortalama 3 litre su tüketilmektedir.
- Destekleyici hizmetlerde kullanılan su: Kazan besleme suyu, buhar üretimi, iklimlendirme ve yardımcı hizmetler bu kategoride değerlendirilir.
Bu tablo, sanayide suyun vazgeçilmez bir üretim girdisi olduğunu ortaya koyuyor. Ancak suyun sınırlı bir kaynak olması, işletmelerin üretim güvenliği açısından risk oluşturuyor. İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde sanayi ile tarım arasındaki su rekabeti giderek artmakta; bu da sanayinin sürdürülebilirliği için ciddi bir tehdit yaratmaktadır.
Küresel eğilimler ve iyi uygulama örnekleri
Dünya genelinde su verimliliği artık sanayinin en önemli gündemlerinden biri.
- Almanya, kapalı devre soğutma sistemlerini yaygınlaştırarak soğutma suyunda %80’e varan tasarruf sağladı.
- Hindistan’ın tekstil sektörü, membran biyoreaktörlerle atık suyun %70’ini geri kazanmayı başardı.
- ABD’de dijital su yönetimi pazarı hızla büyüyor; 2030 yılına kadar bu alandaki pazar büyüklüğünün 20 milyar dolara ulaşması bekleniyor.
- Avrupa Birliği, 2030 yılına kadar atık suların %50’sinin yeniden kullanımını hedefleyen stratejiler geliştiriyor.
Türkiye açısından bu gelişmeler hem risk hem fırsat anlamına geliyor. Eğer sanayi tesisleri su verimliliğine yatırım yapmazsa, ihracat pazarlarında çevresel kriterlere takılabilir. Ancak su verimliliği uygulamalarını hızla benimseyen işletmeler, rekabet avantajı elde edecektir.
Sanayide su verimliliğini artırmanın farklı teknik yöntemleri vardır.
1. Atık suyun geri kazanımı ve yeniden kullanımı
Sanayi tesislerinden çıkan atık sular, ileri arıtma teknolojileriyle yeniden kullanılabilir. Membran biyoreaktörler, ultrafiltrasyon, ters ozmoz gibi yöntemler, atık suların geri kazanımında en etkili teknolojiler arasında yer alır.
- Tekstil sektöründe: Boyama sonrası çıkan atık suyun %60–70’i geri kazanılabilmektedir.
- Gıda sektöründe: Temizlik ve hijyen sularının %50’ye yakını yeniden kullanılabilir.
Bu yaklaşım, yalnızca su tasarrufu sağlamaz; aynı zamanda atık su deşarj maliyetlerini de düşürür.
2. Kapalı devre soğutma sistemleri
Açık devre sistemlerde kullanılan suyun büyük kısmı buharlaşma yoluyla kaybolur. Kapalı devre sistemlere geçiş, su tüketimini %80’e kadar azaltabilir. Ayrıca bu sistemler enerji verimliliğine de katkı sağlar.
3. Su verimli ekipman ve proses tasarımı
Yeni nesil makineler, aynı üretim miktarını %30–40 daha az su kullanarak gerçekleştirebilmektedir.
- Tekstilde: Düşük banyo oranlı boyama makineleri.
- Gıdada: CIP (Cleaning in Place) sistemleri ile temizlik suyu tüketiminin %40 azaltılması.
4. Dijital izleme ve Su Yönetim Sistemleri
IoT sensörleri ve SCADA sistemleri sayesinde su tüketimi anlık izlenebilir. Kaçaklar, kayıplar ve verimsiz kullanım noktaları tespit edilerek hızlıca müdahale edilebilir. Yapay zekâ tabanlı yazılımlar, gelecekteki su ihtiyacını tahmin ederek daha etkin bir planlama yapılmasına olanak sağlar.
5. Alternatif su kaynaklarının kullanımı
- Yağmur suyu hasadı, tesislerin şebeke suyuna bağımlılığını azaltır.
- Gri su kullanımı, lavabo ve duşlardan çıkan suların yeniden değerlendirilmesini sağlar.
- Deniz suyu arıtımı, yüksek enerji maliyetlerine rağmen kritik bölgelerde stratejik çözüm olabilir.
Ekonomik, çevresel ve stratejik katkılar
Sanayide su verimliliği yatırımları, çoğu zaman kısa vadeli geri dönüşe sahiptir.
- Atık suyun geri kazanımı için yapılan yatırımlar genellikle 2–3 yıl içinde kendini amorti eder.
- Dijital izleme sistemleri, su faturalarında %20–30 tasarruf sağlar.
- Kapalı devre soğutma sistemleri hem su hem de enerji maliyetlerini düşürür.
Bunların ötesinde, su verimliliği karbon ayak izini küçültür. Su ve enerji tüketimi birbirine doğrudan bağlıdır. Daha az su tüketmek, daha az enerji harcamak anlamına gelir. Bu da sanayi işletmelerinin iklim değişikliğiyle mücadeleye katkı sunmasını sağlar.
Ayrıca, Avrupa Yeşil Mutabakatı çerçevesinde çevre kriterlerine uyum, ihracat yapan Türk sanayi işletmeleri için zorunluluk haline gelmiştir. Su verimliliği uygulamaları, işletmelere yalnızca çevresel değil aynı zamanda ticari avantaj da kazandırır.
Türkiye için yol haritası
Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda sanayide su verimliliği büyük önem taşımaktadır. Bu kapsamda şu adımlar atılabilir:
1. Mevzuat ve politika
- Sanayi tesisleri için su verimliliği denetimlerinin zorunlu hale getirilmesi.
- Organize Sanayi Bölgeleri’nde (OSB) ortak atık su geri kazanım tesislerinin kurulması.
- Su verimliliği yatırımlarına yönelik vergi indirimleri ve finansman desteği.
2. Eğitim ve farkındalık
- Sanayicilere yönelik su verimliliği eğitim programları.
- Üniversite–sanayi iş birliği ile yeni teknolojilerin geliştirilmesi.
- KOBİ’lerin su verimliliği konusunda bilinçlendirilmesi.
3. Bölgesel Öncelikler
- Kurak bölgelerde su yoğun sanayi yatırımlarına sınırlama getirilmesi.
- Su varlığı yüksek bölgelerde yatırım teşvikleri.
OSB’lerde ve firmalarda uygulama önerileri
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), su verimliliğinin uygulanabileceği en uygun yapılardır. Ortak arıtma ve geri kazanım tesisleri kurularak ölçek ekonomisi sağlanabilir. Firmalarda ise su ayak izi hesaplama ve raporlama sistemleri yaygınlaştırılmalıdır. Büyük firmaların tedarik zincirindeki KOBİ’leri de su verimliliğine yönlendirmesi kritik öneme sahiptir.
2050 yılına kadar Türkiye’nin su ihtiyacının %50 artacağı öngörülmektedir. Bu artıştan en çok etkilenecek sektörlerin başında sanayi gelmektedir. Su krizine karşı hazırlık yapmayan işletmeler, gelecekte ciddi üretim sorunları yaşayabilir.
Sanayi için su, artık yalnızca bir hammadde değil; rekabetin ve sürdürülebilirliğin belirleyici unsuru. Bugün atılacak adımlar, geleceğin üretim güvencesini sağlayacaktır.
Sanayide su verimliliği, çevresel sorumluluk olmanın çok ötesinde, stratejik bir rekabet faktörüdür. Su verimliliğine yatırım yapan işletmeler, maliyetlerini düşürmekle kalmaz; ihracat pazarlarında çevresel kriterleri karşılayarak rekabet avantajı elde eder, karbon ayak izini küçültür ve sürdürülebilir büyümenin öncüsü olur.
Türkiye sanayisi için bugün atılacak adımlar, yarının üretim güvencesini belirleyecek. Artık mesele yalnızca üretmek değil; az kaynakla daha fazlasını, daha verimli ve daha sürdürülebilir üretmektir.
Kaynak: Sanayi Gazetesi