Türk sanayisinin lokomotifiydi… Deri sanayisi duraklama dönemi yaşıyor

Sevgi PİLGİ

Deri sektörü, 1970’lerden beri Türkiye ekonomisinde giderek artan önemli bir role sahipti. Özellikle son 15-20 yılda, sektör hızla gelişmesini sürdürüp ve yurtiçi geniş ham deri kaynaklarının yanı sıra, önemli ölçüde ithal ham madde kaynaklarını da kullanarak yüksek tutarda deri ürünleri ihracatı gerçekleştirdi. Türk deri sektörü üretimi; altyapısı, teknolojisi ve ihracata yönelik performansı dikkate alındığında belirli bir rekabet gücüne sahip.

Büyümenin öncü göstergelerinden biri olan deri sanayi üretiminde son dönemde yavaşlama söz konusu. Deri sanayisi son yıllarda büyük bir ivme kaybetti. Bunda Ukrayna-Rusya savaşı, yüksek faiz politikaları, deri ham maddesinde yaşanılan sıkıntılar büyük bir etken.

EN BÜYÜK İHRACAT PAYI AYAKKABI

Deri sektörün en önemli ihraç kalemini ayakkabılar oluşturuyor. Deri eşya, ham ve işlenmiş deri ürünleri ile postlar ve kürkler ihracattaki diğer payları oluşturuyor.  Ayakkabı sektörü ülkemizin ihracat ve istihdam imkânları yüksek sektörlerinden biridir. Gerçekleştirilen ayakkabı ihracatındaki en önemli kalem deri ayakkabılardır. Deri ayakkabı sektörünün en önemli ihraç pazarı ise Rusya’ydı. Günümüzde deri işleme sanayi, İstanbul-Tuzla, İzmir-Menemen, Tekirdağ-Çorlu, Uşak, Bursa, Balıkesir-Gönen, Bolu-Gerede, Isparta, Hatay, Manisa-Kula’da yoğunlaşmış bulunmaktadır.

DERİ SANAYİSİNDE OSB’LERİN ÖNEMİ

Deri sanayisinde OSB’ler önemli bir yer tutuyor. Deri sanayi üzerine faaliyet gösteren OSB’ler, ülke ekonomisine ihracat, istihdam alanlarında büyük katkılar sunuyor. Ülkemizde 8 ilde deri imalatı üzerine faaliyet gösteren OSB var. Bu OSB’lerde faaliyet gösteren işletmeler, deri imalatının ihracatında büyük bir rol oynuyor. Bu OSB’ler; Gerede Deri İhtisas OSB, İstanbul Deri OSB, Gönen Deri İhtisas ve Karma OSB, Niğde Bor Karma ve Deri İhtisas OSB Isparta Deri İhtisas ve Karma OSB, Uşak (Deri) Karma OSB, Bursa Deri İhtisas ve Karma OSB, Çorlu Deri Karma OSB’dir.   Küresel ölçekte büyük bir ticaret hacmine sahip olan deri sanayisi, ülkeler arası deri ve deri ürünleri ticareti, uluslararası ekonomik ilişkilerde önemli bir yer tutuyor. Deri sanayisi, üretimden satışa kadar geniş bir iş yelpazesi sunarak istihdam yaratıyor. Deri sektöründe son zamanlarda kriz yaşandığını dile getiren Niğde Bor Karma ve Deri İhtisas OSB Müdürü Abdullah Bay, “Bizim bölgemizde 26 tane işletme var. Deri sektörü şu an krizde, en diplerini yaşıyor. Bunda ekonomik kriz, pandemi, deprem büyük bir etken. Deri sektörü dünyadaki krizden dolayı şu an kapasitelerinin neredeyse 4’te biri kadar çalışıyor” dedi.

“DERİ SANAYİNİN ÜRETİMİ DÜŞÜYOR”

Son dönemde deri yerine tekstil ürünleri veya başka materyallerin kullanılmaya başlandığını söyleyen Bursa Deri İhtisas ve Karma OSB Yönetim Kurulu Başkanvekili Murat Çağlar, “Bölgemizde 110 firma var. Burada 3000-3500 arası kişi istihdam ediyor. Deri alanında yaklaşık 50 tane firma var. 2000-2500 arası da çalışan var. İhracat geçen sene 2 milyar dolardı. Bu sene düştü. Deri bütün dünyada yüzde 70 oranında ayakkabı imalatında kullanılıyor. Ama son dönemlerde deri yerine tekstil ürünleri veya başka materyaller kullanılmaya başlandı. Bundan dolayı deri ayakkabı üretimi azaldı. Dünyada ve Türkiye’de üretilen ayakkabıların yüzde 15’i ve 20’si deri ayakkabı olarak üretiliyor. Bundan dolayı deri sanayinin üretimi düşüyor. Modada ayakkabı üzerinde kullanılan deri malzeme kulanım oranı azaldı. Bunun yerine deri taklit ürünler ya da tekstil ürünler kullanılmaya başlandı. Ayrıca otomobil üreticileri deri döşeme koltuktan kaçmaya başladılar. Bu da deriye olan talebi azalttı. Deri materyal olarak doğal bir ürün olduğu için esasında çevreci bir ürün. Karbon bazlı diğer ürünlerle karşılaştırıldığında doğada daha kolay ve daha hızlı çözündüğünü görüyoruz. Biyo çözünürlüğü daha fazla. Ve deri fiziksel, dayanıklık testlerine bakıldığında yine karbon bazlı öznelere göre daha dayanaklılık gösterir.  Yani bir deri ayakkabının kullanım süresi çok daha uzun oluyor.  Tüketici daha kısa ömürlü ayakkabılar kullanıyor.  Deri sanayinin ve deri ayakkabı üretimin en büyük Pazar alanı Rusya ve Ukrayna idi. Rusya ve Ukrayna savaşı da maalesef sektörde kapasite oranını azalttı. İkinci önemli diğer sebep en büyük ihracatçımız da olan Avrupa Birliği’ndeki yüksek faiz politikası tüketimi azaltıyor. Üçüncü etken de şu an Türkiye’nin uygulamış olduğu ekonomik modelden dolayı maliyetlerin artmış olmasıdır. Dolayısıyla derinin kullanım oranının azalması, Rus-Ukrayna savaşı ve ekonomideki krizler ve uygulamalar maalesef hem ihracatı hem de tüketimi azaltmıştır. Ayrıca sektörde deri ham maddeyle ilgili sıkıntılar da var” ifadelerine yer verdi.

“ÜRETİM KAPASİTESİ HER YIL DÜŞÜYOR”

Bölgesinde 60 tane deri fabrikanın faaliyette olduğunu ve 3 bin kişinin istihdam ettiğini belirten Çorlu Deri ve Karma OSB Bölge Müdürü Halil Hız, “Deri OSB’ler kendi illerinde alanlara ayrılmış durumda. Çorlu Deri OSB’de genellikle küçükbaş hayvan ve kürk üzerine faaliyet gösteren fabrikalar var. Bölgedeki deri fabrikalarımızın üretim kapasitesi her geçen yıl biraz daha düşüyor. Geçen yılın aynı dönemine göre üretim yüzde 30-40 oranında düştü. Bir sebebi dünya genelinde deri pazarının daralması, yani deriye olan talebin azalması. Diğer sebep, deri alternatifi ürünlerin çok daha ucuza piyasada yer almış olması. Örneğin bez ayakkabılar, bez çantalar vs.  Bizim bölge için de büyük etken Ukrayna- Rusya savaşı oldu. Çünkü bizim ülke kürk üzerine çalıştığı için en büyük pazar orasıydı.  Tabi deri pahalı bir malzeme olduğu için savaşlarda ya da ekonomik krizlerde insanların ilk vazgeçtiği ürün oluyor. Çünkü temel bir ihtiyaç malzemesi değil. Tüm bu sebeplerden dolayı talep düştü. Bahsettiğimiz krizler çözülmediği sürece üretimde bir artış olmaz” şeklinde konuştu.

“ASYA ÜLKELERİNE MAL SATAMAZ OLDUK”

Deri sektöründe bir gerileme yaşanmasını Çin’e bağlayan Isparta Deri İhtisas ve Karma OSB Yönetim Kurulu Başkanı Mustafa Marulcu, şunları dedi: “37 tane firmamız var. 27 tanesi aktif bir şekilde çalışmaktadır. Geçen seneye göre yüzde 50-55 bir düşüş var. Bu düşüşün temel sebebi Çin.  Biz kazak, orta Asya, Kırgız, Türkmen, Moğolistan bu ülkelere ayakkabı gönderen bir ülkeyiz. Buralara çinin devalüasyon yapması, durduk yere doları artırması deri üretimini azalttı. Buradaki ülkelerin hepsi Çin’e dönüş yaptı. Şu an orta Asya devletlerin mal satamaz olduk. Çin ve Hindistan ile yarışamıyoruz.  Bizim ülkemiz deri sektöründe dünyada lider konuma yükselmişti. Ama dolar kuru, ekonomik, politikalardan dolayı tekrar bir gerileme dönemine geçtik. Dünya ile rekabet edemez duruma geldik.”

“HİZMET ETMEYE DEVAM EDECEK”

İstanbul Deri Organize Sanayi Bölgesi’nin konumu itibariyle Kuzey yarım kürede ticaretin en yoğun olduğu lokasyonda faaliyet gösterdiğinin altını çizen İstanbul Deri Organize Sanayi Bölgesi Bölge Müdürü Erdem Düzel, “Bulunduğu eşsiz konumu çevreci yatırımları ve eksiksiz altyapıları sayesinde Türk sanayisinde önemli bir üretim üssü olan bölgemiz sağladığı istihdam ve üretim ile daha uzun yıllar ülkemize hizmet etmeye devam edecek. Tabii ki zamana ve ekonomik şartlara bağlı olarak üretim yapan sektörlerde değişiklik yaşanabilir. TİM ihracat verileri gösteriyor ki deri üretim kapasitesinde son yıllarda düşüş var. Organize Sanayi Bölgesi yönetiminin dinamik ve tecrübeli yapısı sayesinde yaşanan değişikliklere akıllı çözümler üreterek üretim ve istihdamın devam etmesi sağlanmaktadır” dedi.

Türkiye İhracatçıları Meclisi (TİM)’nin verilerine göre Deri sektörü Aylık İhracat Kayıt Rakamları (1000 $)