Türkiye’ye uygulanan ambargolar özellikle Suriye’nin kuzeyindeki terör hedeflerine gerçekleştirilen operasyonlar ve Türkiye’nin Dağlık Karabağ Savaşı’nda Azerbaycan’a verdiği destekten sonra arttı. Avrupalı devletler ve ABD, Türkiye’nin Suriye ve Irak’ın kuzeyine gerçekleştirdiği Fırat Kalkanı Harekatı, Barış Pınarı Harekatı’ndan ötürü savunma sanayisi ve siyasi ambargo uygulamış bu durum Türkiye’yi zor durumda bırakmıştır. İngiltere, Kanada ambargoyu kaldıran ülkelerden sadece birkaç tanesi. Türkiye’nin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Öncü Keçeli bugünkü açıklamasında Norveç’inde savunma sanayi ambargosunu kaldırdığını açıkladı. Aslında Türkiye bu ambargolarla ilk kez karşı karşıya kalmıyor. İşte Türkiye’ye karşı geçmişte olan ambargolar.
GEÇMİŞTE KIBRIS HAREKATI AMBARGOSU UYGULANDI
Türkiye’nin 1974’te gerçekleştirdiği Kıbrıs Barış Harekâtı’ndan sonra ABD, Türkiye’ye askeri malzeme ve teçhizat satışını yasaklamıştı. Türkiye, 5 Şubat 1975’te başlayan ambargoya karşı 13 Şubat 1975’te ‘ Kıbrıs Türk Federe Devleti’nin kuruluşunu ilan etti, 25 Temmuz 1975’te ABD’ye verilen nota ile de 1969’da imzalanan Savunma İşbirliği Anlaşması yürürlükten kaldırıldı. Ayrıca Türkiye’deki bütün Amerikan askeri üs ve tesisleri de Türk Silahlı Kuvvetlerinin kontrol ve gözetimi altına alındı. Bu hamle karşısında ABD’nin ambargosu zaman içinde kırıldı ve son buldu. Günümüzde ise yine ABD başta olmak üzere birçok devlet Türkiye’ye yönelik silah satışına ve savunma sanayi ürünleri ihracatına kısıtlamalar getiriyor ya da süreci uzatarak gayri resmi ambargoya maruz bırakıyor.
İNGİLTERE
Ambargolarda geri adım atan devletlerden biri İngiltere oldu. İngiltere, bu kararı 2019’da Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine düzenlediği operasyon sonrası almıştı. Türkiye ile İngiltere’nin savunma sanayi alanında kritik işbirlikleri bulunuyor. İngiliz BAE Systems firması Türkiye’nin milli savaş uçağı projesi Milli Muharip Uçak (MMU) KAAN’a danışmanlık ve teknik destek sunuyor. Öte yandan İngiliz motor üreticisi Rolls-Royce ve Türk Kale Grubu da KAAN’a motor üretmek için ortak bir çalışma başlatma kararı aldı. Çalışma, Rolls-Royce ve Kale arasındaki ortak girişim olan TAEC tarafından üstlenilecek. Geliştirilen motorla birlikte Türkiye ABD’den aldığı F-110 motorlarına ihtiyaç duymayacak. İngiltere de Türkiye’nin Silahlı İnsansız Hava Araçları (SİHA) ile yakından ilgileniyor. İngiltere’nin eski Savunma Bakanı Ben Wallace, Türk İHA’larının modern savaşlarda oyun değiştirici olduğunu söyleyerek Ukrayna ve Ermenistan’da önemli etki yarattığını belirtmişti.
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)
Türkiye’ye savunma sanayisinde en ağır yaptırım uygulayan ülkelerin başında ise ABD geliyor. ABD, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi tedarik etmesi üzerine 2017 yılında ABD Senatosunda kabul edilen “ABD’nin Düşmanlarına Yaptırımlarla Karşı Koyma Yasası (Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act -CAATSA) yaptırımını Türkiye’ye karşı da uygulamaya koydu. Türkiye’ye karşı yürürlüğe sokulan CAATSA yaptırımları kapsamında; Savunma Sanayii Başkanlığı, eski SSB Başkanı Prof. Dr. İsmail Demir olmak üzere SSB Başkan Yardımcısı SSB Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanıve SSB Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Grup Müdürünü de listeye ekleyerek ağır yaptırımlar gerçekleştirdi. Yaptırımlarla SSB, ABD’den ihracat lisansı alamayacak, ABD’nin ve bağlantılı olduğu uluslararası finans kuruluşlarının kredilerinden faydalanamayacak. Yaptırım listesindeki kişilerin varsa ABD’deki mal varlıkları donduruldu ve bu kişilere vize kısıtlamaları getirilmişti.
TÜRKİYE F-35 PROJESİNDEN ÇIKARILDI
Türkiye, toplam 100 adet geleneksek iniş-kalkış yeteneğine sahip F-35A tedarik etmeyi planladığını açıkladı. Bunlardan 30’unun siparişini de verdi. Türkiye’nin ilk iki F-35 uçağı için 21 Haziran 2018’de ABD’de Türk yetkililerinin de katılımıyla bir tören gerçekleştirilmişti. Bu tarihten itibaren Türkiye’nin uçak sayısı 6’ya ulaştı. Hatta Amerika’da Türk pilotların eğitimi de başlamıştı. ABD, Türkiye’nin Rus menşeli S-400 hava savunma sistemlerini teslim alması sebebiyle F-35 Programı’ndan çıkarılacağını açıkladı. Türkiye’nin yatırdığı 1 milyar 400 milyon dolarlık para ise henüz geri alınamadı. Türkiye’nin hali hazırda alması beklenen uçaklar ise hangarda bekletiliyor. Geçtiğimiz haftalarda F-35 programına dönüş için alternatif yollar ortaya atılsa da hala programa dönüş için gelişme kat edilemedi. İddialara göre Türkiye S-400 hava savunma sistemlerini Pakistan’a vermeyi planlayıp F-35 programına dahil olmayı amaçlıyor.
Ancak Ankara, S-400 hava savunma sistemleri için hala pozisyonlarının aynı olduğunu açıkladı. ABD her ne kadar Türkiye’ye yaptırım uygulasa da F-16 tedarikini onayladı. Türkiye, ABD’den 40 adet Lockheed Martin yapımı F-16 Block-70 savaş uçağı ve mevcut uçakları için 80’e yakın modernizasyon kiti satın aldı. Öte yandan ABD’den ithal edilen çeşitli alt sistem ve bileşenler de bulunuyor. Örneğin ATAK helikopterinin lisans izni verilmediğinden ötürü proje sekteye uğramaya devam ediyor. ABD bu ürünlerin ihracat izin alma süreçlerini de uzatarak projeleri sekteye uğratıyor.
KANADA
Kanada, Türkiye’ye yönelik ilk ambargosunu, 2019’da Suriye’ye yönelik askeri harekata yanıt olarak başlatmış ancak taraflar arasındaki üst düzey görüşmeler sonucunda Haziran 2020’de bu kararından geri adım atmıştı. Ancak Ottawa yönetimi, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda Türkiye’nin Azerbaycan’a destek vermesi üzerine Türkiye’ye yeniden silah ambargosu uygulamaya başladı. Kanada’nın bu kararı almasının arka planında Türk firması Baykar tarafından üretilen BAYRAKTAR TB2 SİHA’ların, Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından Dağlık Karabağ’daki harekâtta aktif olarak kullanılması yer alıyor.
Bu SİHA’larda Kanadalı L3Harris Wescam tarafından üretilen ve istihbarat, gözetleme, keşif (ISR) faaliyetleri için kullanılan WESCAM MX-15 kamera sistemi yer alıyordu. Türkiye’nin İsveç’in NATO üyelik onay sürecini tamamlamasının ardından Kanada, 2020 yılından beri Ankara’ya uyguladığı silah ihracatı kısıtlamasını kaldırdı. Ancak Türkiye her silah alımında söz konusu ürünün yeniden ihracını veya Ukrayna hariç NATO üyesi olmayan bir ülkeye transfer edilip edilmeyeceğini bildirmek durumunda kalacak. Kanada, Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarına yönelik 27 Eylül 2020’de başlatılan ve 44 gün süren İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda Bakü’nün yanında yer almasından dolayı Türkiye’ye silah ambargosu uygulamaya başladı.
ALMANYA
Türkiye’nin ilk milli tankı Altay ana muharebe tankında ilk olarak Alman MTU şirketinin ürettiği motor ve RENK şirketinin ürettiği transmisyon kullanılması planlandı. Prototip üretimleri de bu sistemler ile gerçekleştirildi. Ancak seri üretim aşaması için gerekli olan güç sistemleri, Alman hükümetinin ambargosuna takıldı. Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyine yaptığı askeri operasyonlar ambargonun arkasında yatan nedenlerin başında geliyor. Türkiye, bu konuda çözümü Güney Kore’den arıyor. Buna rağmen Almanya ile REİS sınıfı denizaltıların üretimi konusunda işbirliği yapılıyor.
FRANSA-İTALYA
Türkiye ile EUROSAM (İtalya / Fransa) konsorsiyumu, SAMP/T temelli yeni bir Hava ve Füze Savunma Sistemi’ni ortaklaşa geliştirmeyi hedeflemektedir. Bu yöndeki çalışmalar, Fransa’nın Türkiye’ye karşı tutumu sebebiyle aksıyor. Türkiye’nin önemli ihtiyaçlarından biri olan uzun menzilli hava savunma sistemi konusunda Fransa ve İtalya ortaklığında SAMP-T projesi yürütülüyordu. Türkiye, Fransa ve İtalya, 2017 senesinde Fransız-İtalyan konsorsiyumu EuroSam ile SAMP-T hava savunma sisteminin birlikte üretilmesini de içeren bir çalışma başlatmışlardı. Ancak 2019 yılı sonuna doğru Türkiye’nin Suriye’de Barış Pınarı Harekatı’nı başlatması nedeniyle özellikle Fransa tarafından süreç aksıya alındı. Bu konudaki önemli gelişme ise 24 Mart’taki NATO Liderler Zirvesi’nde yaşandı. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ve İtalya Başbakanı Mario Draghi ile görüşen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, “Türkiye-Fransa-İtalya olarak üçlü attığımız adımları yeniden hayata geçirmek için çalışmalarımızı sürdürmeyi karar altına aldık” açıklamasında bulundu. 29 Mart’ta ise Fransa Savunma Bakanlığı’ndan bir heyet bu konuda Ankara’da temaslarda bulundu. Ancak gelişmelere rağmen Fransa halen Türkiye’ye karşı ambargo tutumunu değiştirmedi.
İSVEÇ
Ekim 2019’dan bu yana Türkiye’ye savunma sanayii alanında ambargo uygulayan İsveç, NATO’ya üyelik sürecinin başlamasına müteakiben Eylül 2022’de bu kararından geri adım atmıştı. 2022 yılında Türkiye’ye yönelik askeri ürünler için geçerli olan tüm ihracat izinlerinin iptal eden İsveç, yeniden bu alanda ihracat izinlerini onaylamaya başladı.
FİNLANDİYA
Finlandiya Savunma Bakanlığı, 2019 yılından bu yana yürürlükte olan “Türkiye’ye askeri teçhizat ihracatı ambargosunu” kaldırıldığını ve satış için lisans verildiğini duyurmuştu. Silah satış izni, Türkiye’nin Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliğine onay vermesi için öne sürdüğü şartlardan biriydi. Türkiye’nin Finlandiya’ya NATO üyeliğine izin vermesinden sonra savunma sanayi ambargosu kaldırıldı.
NORVEÇ
Norveç Dışişleri Bakanı Eide, Norveç’in 2019 yılında Türkiye’ye karşı uygulamaya koyduğu savunma sanayii kısıtlamalarını kaldırma kararı aldıklarını aktardı. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Öncü Keçeli, Bakan Hakan Fidan’ın Norveç Dışişleri Bakanı Espen Barth Eide ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirdiğini açıkladı. Keçeli, Norveç Dışişleri Bakanı’nın, Norveç’in 2019 yılında Türkiye’ye karşı uygulamaya koyduğu savunma sanayii kısıtlamalarını kaldırma kararı aldıklarını aktardığını belirtti. Sözcü Keçeli, “Dışişleri Bakanımız Fidan, söz konusu karardan memnuniyet duyduğumuzu belirtti, bu tip kısıtlamaların müttefiklik ruhuna uygun olmadığını söyledi.” dedi. Türkiye 2008-2017 yılları arasındaNorveç’ten sadece 12 milyon dolarlık savunma sanayii ürünü alındığı ortaya çıktı.
Kaynak: Haber Merkezi